ولې ځینې پښتانه تل په تېر کې ژوند کوي؟
- Assad Sharifi
- 3 days ago
- 4 min read
پښتانه او پښتونولي په ناوړه توګه د تیرې حافظې ښکار دي
لیکوال: اسد شریفي سپتمبر ۷ - ۲۰۲۵
په نیویارک کې د کډوالو پښتنو یوه ډله د قهوې په دوکان کې د خپل تېر ژوند کیسې کوي. دا انځور یوازې د ښار نه دی، دا د پښتنو د ټولنې هېنداره ده. هر ځای چې پښتانه اوسېږي، که د غرونو په کلي کې وي، که د ښارونو په شور کې، او که د پردیس په کونجونو کې، د تېرو یادو بار ورسره روان وي. د اتل معیار د نسب له مخې سنجول کېږي، د ظلمونو حساب نسل په نسل لېږدول کېږي، او د کورنۍ عزت د هغو کیسو له لارې ژوندی ساتل کېږي چې د کیسه کوونکي له عمر نه زاړه دي.
دا نږدېوالی پښتانه له خپل تېر پيښلیک سره نښلوي، خو کله چې تیر یاد یوازینی قطب شي، ټولنه په بیا تکرار کې بندېږي. د دې لیکنې موخه د رواج سپکاوی نه دی، بلکې دا پوښتنه راپورته کول دي چې:
تېر پيښلیک څنګه د پرمختګ خنډ ګرځي، او ولې دا تړاو دومره ژور او اوږد دی؟ پښتانه څنګه په پښتونولی عمل کوي؟
د پښتني ټولنې د اخلاقي نړۍ بڼه.
اتنوګرافان (قام پوهان) وايي چې پښتنه ټولنه د عزت، د خپلوانو ترمنځ سیالۍ، مېلمستیا او پناه ورکولو پر اصولو ولاړه ده. دا سلوک د پښتونولۍ د قانون په نوم یادیږي، خو په عمل کې پښتونولې د جرګو، ملګرو، شعرونو او بنډارونو له لارې ژوندۍ پاتې کېږي. په پښتنه ټولنه کې مشري د نسب، ځمکې، مېړانې او سخا له یو ځای کېدو راټوکېږي. زور په دفتر کې نه بلکې په میدان کې سنجول کېږي.
په پښتنه نړۍ کې پيښلیک (تاریخ) د مقام زېرمه او نسب د حقوقو کتابتون دی. او له همدې ځایه د اوږدې حافظې تمه رامنځته کېږي.
پښتنانه څرنګه حافظه د کلتوري ځواک په توګه کاروي؟
یاد یوازې شخصي حس نه دی. دا د ټولنې یو نظام دی چې ټاکلي روایتونه تکراروي او له لارې یې اوسني نسلونه سره نښلوي. د شعرونو، قبرونو، نسبونو، او جوماتونو له لارې تېر یادونه ژوندي پاتې کېږي. خو ستونزه هغه وخت پیدا کېږي چې پخواني روایتونه د نوې اړتیا ځوابونه نشي ویلی. کله چې سیاستوال د بحران پر مهال زړې کیسې تقدیس کړي، نو تخیل قفل کېږي.
اغلې سویټلانا بایم (Svetlana Boym) حافظه په لاندینیو دوو ټوټو ویشي:
انعکاسي (چې له لاسه تګ مني او حکمت ته یې اړوي)
رغندويه (چې غواړي زړې زمانې بېرته د تیر په شکل راژوندۍ کړي).
لومړی ډول الهام بخښي، دویم ټولنه په تکرار کې کنګلوي.
د شاتګ اصلي ریښې
۱. د عزت او خپلوانو سیالي:
حافظه د حساب کتاب دفتر دی. هېریدل یې د بې عزتۍ نښه ګڼل کېږي.
۲. د سیاست څرخښونه:
کله چې مرکز کمزوری وي، خلک بېرته نسب ته ورګرځي.
۳. پوله ییز (سرحدي) فشارونه:
د هند او بیا د پاکستان د پولې له امله حافظې د دفاعي وسلې بڼه نیولې ده.
۴. د ښوونیز سیستم کمزورتیا:
دیوبندي نصاب د کلاسیکو مذهبي میراثونو سپیڅلتیا خوندي وساتله، خو د نوښت مخه یې ونیوله.
۵. د خوځښت سوداګر:
لا اوس هم وسله والې ډلې او revivalist حزبونه د تېر په نوم د خلکو احساسات پاروي.
۶. شاعري او نسب:
د خوشحال بابا شعرونو عزت د قانون په څېر ټینګ کړ، خو همدغه ادبیات د [بیا تکرار] وسوسې راویښې کړې.
۷. اقتصادي محدودیت:
د بڼونو او وړو کروندو نازک ژوند د بېپروا بدلون توان نه لري.
۸. جګړې او کډوالۍ:
ارشیفونه او مکتبونه له منځه تللي، نو خلک ځان د یاد له لارې تړي.
کله حافظه په زندان بدلېږي؟
کله چې یوازې د اتلانو نومونه تکرار شي او ناکام تجربې پټې شي.
کله چې نوښت د نیکونو د صفا والي په نوم وځپل شي.
کله چې نسب د وړتیا ځای ونیسي.
کله چې عصري ادارې د پردیو په تحریک ړنګې شي.
د رواج ښېګڼې
رواج دښمن نه دی، بلکه یو خام ځواک دی. پښتون شعور د نیوکو او انتقادونو توان لري. پښتانه جرګې مشورې کوي، شاعران ، صوفیان، ملایان، او سیاستوال ملامتوي . دغه غني زیرمې د ټولنې د اصلاح لپاره موجود دي، خو شرط یې دا دی چې اصول له کړنو جلا شي.
د یاد په حرکت بدلولو لارې
۱. د افتخار د نقاشۍ پراخول:
د ګندهارا یادونه د قبیلوي حماسو ترڅنګ بیا راژوندي کول. دا ښيي چې پښتني سیمې یو وخت ښاري تمدنونه او قانون درلود.
۲. یاد د مهارت په توګه ښوول:
خلکو ته وښایئ چې ټولنې څنګه یادونه ټاکي. دا د انعکاسي حافظې ځواک زیاتوي.
۳. د نوښت شاعرانو ملاتړ:
خوشحال بابا پاتې کېږي، خو د علم او خدمت ستاینه هم باید د افتخار برخه شي.
۴. د جرګو اصلاح:
د ښځو ګډون، لیکلي ثبت، شفافه کړنلارې. غږ د ولس پاتې شي، خو پرېکړې د دولت له ادارو سره وصل شي.
۵. د نصاب نوي کول:
کلاسیک کتابونه دې پاتې شي، خو مدني پوهنه، د ساینس تاریخ او د ستونزو حل ورزیات شي.
۶. د عملي اصلاح پروژې:
د بڼونو بیمه، د اوبو کانالونو رغول، د بازار تر ښارونو د محصول خوندي لېږد.
۷. د زړو وختونو د پلورونکو څارنه:
د هرې وینا پوښتنه باید وشي: کوم خدمت، کوم حق، کوم امنیت به تضمین کړي؟
۸. ژوندی ارشیف جوړول:
د پښتو متنونه، شفاهي کیسې، انځورونه او د ګندهارا، صوفیانو، قبیلوي حماسو او عصري تجربو ګډ نندارتون. پیغام یې: لکه څرنګه چې زموږ تېر ډېر رنګونه لري، راتلونکی هم ډېر رنګونه لرلای شي.
پایله
پښتنه ټولنه لا د تېر په مینه کې د ځنځیر له عشقه نه ده راوتلې، بلکې دا د بقا مهارتونه دي چې د جګړې، امپراتورۍ او فقر تر سیوري لاندي یې زده کړي دي. د حل لاره هېره نه ده، بلکې د یاد د هوښیار انتخاب ده.
راتلونکی هغه وخت راځي چې پرون د عبادت پر ځای د انتخاب سرچینه وګرځي. دا وخت دی چې یاد په حرکت بدل شي.
Comments